Historisch perspectief
Het is altijd interessant om bij bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen naar het historisch perspectief te kijken. Als direct betrokkene bij overblijven en schooltijden van het eerste uur, hierbij een korte schets vanaf de schooltijdenstrijd in de jaren zeventig naar de situatie van nu.
Actiegroep Man-Vrouw-Maatschappij
In 1968 werd de actiegroep Man-Vrouw-Maatschappij (MVM) opgericht, met van meet af aan een uitgebreid actieprogramma. In het hoofdstuk Onderwijs stonden onder meer de volgende actiepunten:
- dat “onverwachte” vrije dagen zo veel mogelijk werden vermeden.
- dat schooluren en vakantieperioden voor diverse scholen in één plaats zoveel mogelijk gelijk zouden vallen.
- Iedere school dient overblijfgelegenheid te hebben.
Nauwelijks aandacht voor belangen van kinderen
Genoemde MVM-werkgroep is eind 1974 opgegaan in de actiegroep en latere stichting Tijd voor School. De heldere actiepunten, een betere schooltijdenregeling inclusief lunchpauze, waren gebaseerd op de belangen van de leerlingen. Zij hadden en hebben, vanwege de wettelijke schoolplicht, dagelijks te maken met afstand, weer, verkeer, ouders die niet altijd 4 tot 8 x per dag naar en van school konden gaan en de behoefte aan spelen met elkaar.
De kindargumenten kregen nauwelijks aandacht en het ouderargument ondervond veel weerstand. In de tien jaar die volgden, werd landelijk en plaatselijk hard gewerkt aan informatie, voorlichting, onderzoek en een beleidslobby om te komen tot een betere praktijk en waar nodig, structurele maatregelen. Langzaam kwamen verbeteringen tot stand.
Enkele mijlpalen
Onderwijsrapport
In 1980 verscheen, op verzoek van Tijd voor School, het rapport van het ministerie van Onderwijs ‘Achtergronden huidige schooltijden in het basisonderwijs in Nederland’. Dit rapport bevestigde dat de schooltijden niet uitgaan van de belangen en behoeften van de leerlingen en niet gebaseerd zijn op enig wetenschappelijk onderzoek. Dit is nog steeds het geval.In de loop der eeuwen zijn de schooldag, de schoolweek en het schooljaar ontstaan vooral vanuit een agrarische samenleving. Onderzoek naar ‘geestelijke en lichamelijke belastbaarheid van schoolgaande kinderen in deze jachtige tijd’ werd destijds wenselijk geacht. We onderstrepen dit anno 2016 nog maar eens nadrukkelijk.
Wetgeving
Op 17 september 1983 trad de zogenaamde Overblijfwet in werking voor kleuter- en lager onderwijs en in 1985 voor het basisonderwijs. Leerlingen kunnen tussen de middag op school overblijven. Het bevoegd gezag (schoolbestuur) is eindverantwoordelijk. Omdat die eindverantwoordelijkheid in de jaren die volgden problemen bleef opleveren, is de wet hierop aangescherpt. Overigens was de wet budgettair neutraal, met als gevolg het ontbreken van kwaliteitseisen t.a.v. toezicht, accommodatie, tijden enz. Ook dit is anno 2016 nog steeds een nijpend probleem.Tijden
In de loop der jaren is het onverwacht vrijaf geven wel verdwenen. Vakanties worden meer op elkaar afgestemd, maar vakanties op maat, uitgaand van de behoefte van de leerlingen, zijn nog ver weg.Actuele continue knelpunten
Kwaliteit
De huidige organisatie van het overblijven is in grote lijnen nog steeds gebaseerd op de praktische richtlijnen van Tijd voor School uit de jaren zeventig en tachtig. De lunchpauze is doorgaans geen integraal onderdeel van de schooldag. Voldoende professionals ontbreken en de accommodatie zowel binnen als buiten is niet voorzien op kinderen die eten, spelen en ontspannen.Continurooster
Het begrip continurooster werd in de jaren ’70 geïntroduceerd en stond voor een meer aangesloten rooster tegenover de toen geldende gedeelde schooldag. De lunchpauzes van 1,5 resp. 2 uur, waarbij alle leerlingen tussen de middag naar huis gingen, waren gebruikelijk. Een continurooster kon beter inspelen op het biologisch ritme, op de pieken en dalen van de leerlingen, zo leerde schaars wetenschappelijk onderzoek uit het buitenland.De wetenschap die tegenwoordig ter beschikking staat over gezonde les- en pauzetijden, zoals bijvoorbeeld uit de chronobiologie, biedt een schat aan kennis, die nog steeds niet wordt toegepast. Integendeel. Het begrip continurooster is tengevolge van een intensieve besturenlobby verworden tot een praktisch continu doorgaan voor leerlingen en leerkrachten: even eten in de klas, even luchten en weer door.
Conclusie
Het is nog steeds Tijd voor School: gezonde tijden om goed te kunnen leren, eten, spelen en ontspannen!
Conny Bergé, Stichting PEP International
